Total Pageviews

Thursday, April 28, 2016

හැඩ ඔය නිම්නයෙන් මතුවන රුහුණු-මාගම් ලකුණ-02 නීලගිරි සෑ වරුණ

                

       කොට්ට පැදුරු ගල ඔස්සේ කැණීම් භූමියට
 
උදෑසනින්ම නිමල් මහතාගෙන් උපදෙස්

 
වන මැදින් කැණීම් බිමට


(ක‍්‍රිෂ්ණ විජේබණ්ඩාර)
(ඡායාරූප-ප‍්‍රෑන්ක් ද සොයිසා)

එළඹෙන සෑම හිමිදිරියක්ම පුරාවිද්‍යා වාඩියට බෙහෙවින් කලබල ය. පිරිසක් කුස්සියට වැද ආහාර පිසිති. තවත් පිරිසක් කැණීම් භූමියට ගෙන යන ආයුධ-උපකරණ  සූදානම් කරති. දවසේ වැඩ ලේඛනය පෙරළා ගෙන නම් ලකුණු කිරීමත් මේ අතර සිදු වෙයි. උදේ හය හමාර පමණ වන විට, මුළු වාඩියම නො සන්සුන් කමින් පිරී යන්නේ ය. කැණීම් වැඩට ලාහුගල ගමෙන් තාවකාලිකව බඳවා ගත් පිරිස හැඩ ඔය තරණය කරමින් වාඩියට එක් රැස් වීම, ඊට හේතුවයි. ඔවුන් එහි එන්නේ බත් ගෙඩි දෙකක් ද බැඳ ගෙන ය. ඉන් එකක් වාඩියේ දීම අනුභව කරති. අනෙක දවාලට ය.
 

හැඩ ඔය සැර පරුෂ වන්නට පෙර මෙගොඩට (වාඩියට) කොටුවුණු පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ටාටා කැබ් රථය, දැන් කාට කාටත් මහාර්ඝ සම්පතකි. කවදාක හෝ ගඟ  බසින තුරු එය මිනිස් වාසයකට ගෙන යන්නට පුළුවන්කමක් නැත. එබැවින් වාඩියේ සිට නීලගිරි සෑ මළුවට කැණීම් කණ්ඩායම ප‍්‍රවාහනය කිරීම, එයට පැවරී තිබේ. එහි රියදුරු වන ඩබ්ලිව්. ඊ. එම්. උපාලි මහතාට, දැන් මහ වනය මැදින්, අලි මංකඩවල් පසු කරමින් රිය පැදවීම හොඳට හුරු පුරුදු ය. කැණීම් භූමිය පිහිටියේ, වාඩියේ සිට කිලෝ මීටර් දෙකක් පමණ දුරිනි. උදේ කාලයට ඒ අතර තුර නිතරම පාහේ වන අලි ගැවසෙති.
 

‘දවසක් අපි දවල්ට කන්න ඇවිත් ඔන්න ආපහු සෑයට යනවා. පාරේ එක වංගුවක් අයිනේ අලියෙක්, වංගුව හින්දා ඔහොම-මෙහෙම ළඟට එනකල් ඌව දැක්කේ නෑ. දැන් වාහනේ නවත්වන්නත් බෑ. ආපු වේගෙන්ම අනිත් පැත්තට කපලා අපි ගියා. තව ඩිංගෙන් ඌ අපට ගහනවා’,  උපාලි සිය කැලෑ අත්දැකීම් මුවට නංවන්නේ, අසන අය තුළ යම් භීතියක් ද ඇති කරවමිනි.
 




සාමාන්‍යයෙන්, උදේ හත හමාර වන විට කැණීමට යන සියල්ලන්ම නීලගිරි සෑය පාමුල ය. ඉනික්බිතිව ඔවුහු වැඩ පටන් ගනිති. කැණීම් භූමියෙහි දිනකට 40කට අධික පිරිසක් සේවයෙහි යෙදෙති. ‘උදේ පාන්දරම, මම වාඩියේ ඉඳලා ටි‍්‍රප් දෙකක් විතර ගහනවා’, උපාලි කියන්නේ ය.
 

පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව නීලගිරි සෑයේ කැණීම් කරන්නට පැමිණුනේ 2011 වසරේ ජූලි මාසයේ ය. ඒ, ඊට පෙර පුරාවිද්‍යා පශ්චාත් උපාධි අධ්‍යයන ආයතනයේ මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව මහතා නීලගිරියට පැමිණ කළ ගවේෂණයෙන් පසුව ය. නීලගිරි සෑය පර්යේෂණ කැණීම් ව්‍යාපෘතියෙහි ස්ථාන භාර නිලධාරියා වශයෙන් පත් කෙරුණු සම්පත් ගුරුසිංහ මහතා, මුලින්ම එහි පැමිණියේ තනිවම ය.
 

‘මං මුලින්ම තනිවම ලාහුගලට ආවා. ඊට පස්සේ ලාහුගලින් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ  වැඩට සම්බන්ධ වෙලා ඉන්න පද්ම ශාන්ත (ප‍්‍රාදේශීය සභා මන්ත‍්‍රී) හතාත් සමග, ගඟෙන් එතෙර වෙලා පයින්ම නීලගිරියට ආවා. කැණීම් වැඩ පටන් ගන්නේ කොහොමද?, වාඩිය ගහන්නේ කොහේ ද?, වගේ තොරතුරු මුලින්ම සොයලා බැලූවා. නීලගිරි සෑය ළඟ බොන්නවත් වතුර ටිකක් නෑ. ඉතින් එතැන වාඩියක් ගහන්න බෑ. පස්සේ අපි මෙතැන ගඟ ඉවුරේ උස තැනක් තෝරා ගෙන වාඩිය ගහන්න තීරණය කළා. මම මුලින්ම එන කොට සෑය වටේටම කැලෑව. අපි ඒවා එළි පෙහෙළි කරලයි වැඩ පටන් ගත්තේ’, සම්පත් කියයි.
 

ඉන් පසුව, දකුණු පළාත් පුරාවිද්‍යා ගබඩාවෙන් ලබා ගත් යකඩ බට, ආදිය යොදා හැඩ ඔය ඉවුරේ මැද වාඩිය ඉදි කෙරුණි.  එය වකරන් වාඩියකි.  එහි ඇතුළත ඇත්තේ බූරු ඇඳන් ය. ලාහුගල ගමට නම් විදුලිය තිබේ. නීලගිරි සෑය ඉසව්වට ඒ පහසුකම් නැත. එබැවින් පුරාවිද්‍යා වාඩියේ රාත‍්‍රී ආලෝකය ‘පැට්‍රෝමැක්ස් ලාම්පු සහ ලන්තෑරුම් ය.
 

2012 වසරේ පෙබරාරි මාසයේ ඔවුන්ට හරි ඇබැද්දියකට මුහුණ පෑමට සිදු විය. එක් වැහිබර රාත‍්‍රියක උන්හිටි ගමන් හැඩ ඔය පිටාර ගලා, පුරාවිද්‍යා වාඩිය සහ අවට භූමිය ජලයෙන් යට විය. එදා වාඩිය ඇතුළේ ද අඩි දෙකක් පමණ උසට පිටාර වතුර ය. වාඩියේ ඇත්තෝ, එහි තිබුණු යකඩ බට දමා මැස්සක් තනා ගෙන, සීතලෙන් ගැහෙමින්, මදුරුවන් තලමින් රැය පහන් කළහ. ඉක්බිති  ජලය  බැස යන තුරු දින කිහිපයක්ම කැණීම් නතර කිරීමට සිදු විය.
 
නීලගිරි සෑ රදුන්

එළඹුණු හිමිදිරිය වන සියොතුන්ගේ කූජනයෙන් ඇළලී ගොසිනි. අපේ මාතලී බණ්ඩාර උදේ පාන්දරින්ම කඹයේ එල්ලී හැඩ ඔයෙන් එතෙරව, එගොඩ ඉවුරේ ගාල්කර තිබූ වෑන් රථය සුරක්ෂිත දැයි දැකබලා ගෙන ආවේ ය. රාත‍්‍රියේ වන අලි සැරිසැරූ බවට අඩි සලකුණු ඔය ඉවුරේ දක්නට ලැබිණි. ‘මෙතැනත් අලි මංකඩක්. රෑට වල් අලි මෙතැනින් ගඟට බහිනවා. ඒත් අපි ආවාට පස්සේ උන් මීට එහායින් ගඟට බහින්නේ’, වාඩියේ අයෙක් අප හා පැවසී ය.
 

හැඩ ඔය දෙස සරුවට වැවී ඇති ළපටි තණ පත් හා ළදළු, වන අලින්ට නම් රස ආහාර ය. එහෙත් මිනිස් වාසයක් නැති, මහ වන මැද තැනූ වාඩියක වෙසෙන මිනිසුන්ට රස මසවුළු කොයින් ද? ඒ කාරණය කෙසේ වුවත්, වාඩියේ හැදෙන ආහාර දිව බොජුන් බඳු ය. එදා උදේ අපි ඒ අත්දැකීම ලැබුවෙමු. වන මැද දී නම්, ආහාර පිළිබඳ කාරණාව තරමක් බැරෑරුම් ය.
 

‘ක‍්‍රිෂ්ණ, අපි උදෙන්ම ගිහිල්ලා ආපහු එන කොට දවල් දෙකවත් පනී. වාඩියට ඇවිල්ලා දවල්ට කමු. එතකල් බඩගින්නට ‘පාන්’ අරන් යමු’, යයි සම්පත් යෝජනා කළේ ය. ඒත් මේ කැලේ ‘පාන්’ කොයින් දැයි අපි කල්පනා කළෙමු.
 

පෙරදා දහවල් කවුදෝ ලාහුගලින් ගෙනා පාන් ගෙඩි කිහිපයක් වාඩියේ තිබිණි. ගමනට සකස්කර ගැනුණේ ඒවා ය.
 

ඊට පෙර අපි සම්පත්ලා සමග උදේ ආහාරය ගතිමු. කැකුළු හාලේ බතට, හාල්මැස්සන් මුසු අල කිරි හොද්දකින් ද, කට්ට සම්බලයකින් ද, පුරාවිද්‍යා වාඩියේ ප‍්‍රණීත උදේ ආහාරය සමන්විතව තිබිණි. ප‍්‍රථමයෙන්ම නීලගිරි සෑය කැණීම් භූමියටත්, ඉන් පසුව වනය මැදින් ගොස් නීලගිරි කන්දේ ගල් ලෙන් නිරීක්ෂණයත් අපේ ගමනේ ඉලක්කය  විය.
 

නීලගිරි සෑයට යාම පිණිස අපට ලැබී තිබුණේ, පුරාවිද්‍යා කැබ් රථයේ තෙවැනි ගමන් වාරයයි. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා, බිතුසිිතුවම් සංරක්ෂණ ශිල්පීන් වන ආර්. ඒ. ආරියවංශ සහ රංජන් පුෂ්පකුමාර යන මහත්වරු ද අප සමග වූහ. රියදුරු අසුනට අමතරව, රථයේ ඇති එකම අසුනට නිමල් පෙරේරා මහතා නැංවූ අපි, කැබ් රථයේ පසුපසට ගොඩ වීමු. ‘මග දී අලි ඉඳීවි, පරිස්සමෙන්’, පර්යේෂණ සහකාර උපාලි අත්තනායක මහතා රියදුරු උපාලිට කීවේ ය.
 

කැබ් රථය දැන්, ඩෝසර්කර හැදූ බොරළු පාර දිගේ වන මැදට ඇදෙයි. වනය මහ අරුම පුදුම ය. එහි රූස්ස ගස් නැත. මිටි පඳුරු සහ කුඩා ගස් කොලන් උදා සුළඟින් නැහැවෙමින් අප දෙස බලා සිටිනු පෙනුණි. වනයේ විසූ රූස්ස වනස්පතීහු, යුද්ධය පැවති සමයේ අතුරුදන්වූ බව, කැණීම්භූමියට යමින් සිටි ලාහුගල වැසියෙක් රහසින් මෙන් තෙපලේ ය. වනය අතරින් බලන බලන තැන ඇත්තේ, අතීතයෙන් ශේෂ වූ ගල් කණු හෝ වෙනත් ශෛලමය නටබුන් ය. 

‘මේ පැත්තේ ගල් කොරි කීපයකම නටබුන් තියෙනවා. නීලගිරි සෑය බෞද්ධ ආරාම සංකීර්ණයේ සවි කරන්න, ගල් කණු, සඳකඩ පහන්, මුරගල්, ශෛලම පේසා හදලා තියෙන්නේ ඒ ස්නවල වෙන්න ඇති’, අවට පරිසරයේ විසිතුරු පෙන්වමින් පාලිත අත්තනායක මහතා කියයි.
 

කැබ් රථය කෙමෙන් වනයට ඇදුණ ද තවම නීලගිරි සෑය නො පෙනෙයි. එහෙත් අතීතයේ පටන්ම, බොහෝ ඈතින් ප‍්‍රතාපවත්ව නැගී සිටින ‘නීලගිරි කන්ද දැන් ඉතා හොඳින් දිස් වෙයි. කන්ද මුදුනේ, හරස් අතට ඉදි කෙරුණු මහා ප‍්‍රාකාරයක රූපකාය, ඇස ගැටෙන්නේ අඳුරු රේඛාවක් පරිද්දෙනි. එය කොතෙක් විශාල ද යත්, කිලෝමීටර් පහ-හයක් ඈත ලාහුගලට ද දිස් වෙයි. ප‍්‍රාකාරය කුමක් පිණිස ඉදි කළා ද යන්න තවම කිසිවෙක් නො දනිති.
 

‘මෙතැන තමයි කොට්ට පැදුරු ගල’, රථය කොඳු නාරටියක් බඳු ගල් ඇන්දක් නැග, අසීරුවෙන් යන අතර කෙනෙක් අපට  හඳුන්වා දෙයි.
 

‘එතකොට මේක පුරාවිද්‍යා කට්ටිය නිදා ගන්න තැනක් ද?’, අපේ ඡුායාරූප ශිල්පී ෆ‍්‍රෑන්ක් හිනැහෙමින් විමසයි. 

‘කොට්ට පැදුරු අරන් මෙහේ ආවොත් ඉතින් වල් අලියි, වලස්සුයි එක්ක තමයි බුදියන්ඩ වෙන්නේ’, තවෙකෙක් විහිළුවෙන්ම පිළිතුරු බඳියි.
 

නීලගිරි සෑය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල,‘කොට්ට පැදුරු ගල’  නමින් හ`දුන් වන ගල් තලාව සුවිශේෂ ය. නීලගිරි සෑයේ ඉතිහාසය ගැන ස`දහන් වන, දැනට හමුවී ඇති එකම සෙල් ලිපිය එහි පිහිටා තිබීම, ඊට හේතුවයි. පුරාවිද්‍යාඥයන් පවසන අන්දමට, නීලගිරි සෑය දාගැබ කවදා ඉදි කෙරුණු එකක් ද?, එය කරවූ රජතුමා කවුරුන් ද? ආදී තොරතුරු තවම හෙළිකර ගෙන නැත. එසේ වුවත්, සෑයට මීටර් 200ක් පමණ ඈතින් වූ කොට්ට පැදුරු ගලේ පිහිටි, බ‍්‍රාහ්මී අක්ෂරවලින්  කෙටූ සෙල් ලිපියක් ඒ සඳහා ප‍්‍රබල සාක්ෂියක් ගෙන  එන්නේ ය. භාතිකාභය තිස්ස (ක‍්‍රි. පූ. 22-ක‍්‍රි. ව. 07 රජුගේ බිසව වූ ‘චූල සීවලී දේවිය’ එකල ‘උත්තර සීවලී පබ්බත විහාරයට’ කළ පූජාවක් ගැන ද, අවට ඇති වැව්වලින් එන බදු ආදායම විහාරයට පිදූ බව ද, එහි සඳහන් වේ.
 

‘මේකේ තේරුම භාතිකාභය තිස්ස රජ්ජුරුවන්ගේ කාලයේ දිත් නීලගිරි සෑය පැවතුණා කියන එකයි’, ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා මහතා කියන්නේ ය. පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් පවසන අන්දමට, එකල නීලගිරි සෑයේ නාමය, ‘උත්තර සීවලී පබ්බත විහාරය’ යි. ඉතිහාසයේ කියැවෙන හැටියට, භාතිකාභය තිස්ස යනු බොහෝ විදේශ සම්බන්ධකම් තිබුණු රජ කෙනෙකි. ඒ බව සිහිපත් කරන්නට මෙන් ‘කානේලියන් පබළු’ ආදී විදේශීය ආභරණ කොටස් ද, නීලගිරි සෑය පුරාවිද්‍යා කැණීමෙන් හමුවී තිබේ. නීලගිරි සෑය ඇත්තටම ‘මහානාග’ රජුගේ කෘතියක් ද? යන්න මහත් කුතුහලය දනවන කාරණයකි.
 
කැණීම් කටයුතු

කැබ් රථය නීලගිරි සෑ මළුවට සේන්දු විය. වල්බිහිව ගිය වන උයනක් බ`දු පරිසරයක් මැද, තැනින් තැන ගරා වැටුණු දැවැන්ත දාගැබක පෞරාණික රූපකායක් අප ඉදිරියෙහි නැගී සිටිනු පෙනුණි. එහි පාමුලට එක් වූ පුරාවිද්‍යා සේවකයෝ යුහුසුළුව කැණීම් කරමින් සිටියහ. සෑයෙහි ඉහළ කොටසේ රූස්ස ගස් වැවී තිබුණේ ය. ඈත සිට බලන විට, නීලගිරි සෑය කොතරම් විශාල දාගැබක් ද යන්න පැහැදිලිව පෙනුණි. කැණීම් කරන පිරිස දිස් වූයේ කුඩා දරුවන් පරිද්දෙනි.
 

නීලගිරි සෑයෙහි දර්ශනය  ඕනෑම කෙනෙකුට එක්වරම සිහිපත් කරන්නේ අනුරාධපුරය යි. එිහි ඇති ජේතවනය, රුවන්වැලි සෑය, අභයගිරිය, මිරිසවැටිය වැනි මහා දාගැබ්වල නිරාමිස, එහෙත් දැවැන්ත රූපකායයි.
(මතු සම්බන්ධයි)
(ඡායාරූප ලක්බිම පුවත්පත අනුග‍්‍රහයෙනි.)
2016/04/06.



Monday, April 11, 2016

හැඩ ඔය නිම්නයෙන් මතුවන රුහුණු-මාගම් ලකුණ-01-නීලගිරි සෑ වරුණ

හැඩ ඔය නිම්නයෙන් මතුවන
රුහුණු-මාගම් ලකුණ-01

 


හැඩ ඔයෙන් එතෙර වෙමින්


නීලගිරි සෑ වරුණ
(ක‍්‍රිෂ්ණ විජේබණ්ඩාර)
(ඡායාරූප-ප‍්‍රෑන්ක් ද සොයිසා)

අලූයම් හඳ පළුව, හැඩ ඔය නිම්න මහා වන පෙතට ඉහළ අහසේ කෙළවරක රැඳී සිටියේ උවසු ලීලාවෙනි. මද සුළඟ ’සට-සට’ සරින්, බොහොම පරිස්සමින් පිණි කැට එකතු කළේ ය. අඳුරේ වුව ද, ඔය ඉවුරේ සිටින විට ‘නීලගිරි සෑය’ පින් බිම උස් කඳු ගොඩැල්ලක් පරිද්දෙන් අඩ අඳුරු අහස් ගැබෙන් යාන්තමට වෙන්කර හඳුනා ගත හැකි ය. වන මල් සුවඳ තැවරුණු නිරාමිස සුළං රැල්ලක්, උන් හිටි ගමන් නින්දත් නො නින්දත් අතර මිහිරියාවකට කිති කවනු දැනෙයි. හැඩ ඔයෙහි දියවර බසින ජුබු ජුබුව හැර, අලූයමෙහි ගිලූණු හාත්පස වන පෙත් නිහඬ ය. අපි, ඔය ඉවුරේ ඉදි කෙරුණු ‘පුරාවිද්‍යා වාඩිය’ ආලින්දයේ ලෑලි බංකුවක දිගෑදී සිටියෙමු.
 

‘කාටුව මැදින් තමයි යන්න තියෙන්නේ. ඒත් උදෙන්ම යන්න බෑ. වල් අලි ඉන්නවා. වලස්සු ඉන්නවා. කොටියා ඉන්නවා. උන් ටිකක් ඉවත් වුණාම තමයි කැලේට යන්න වෙන්නේ. සෑය ළඟ ඉඳලා කිලෝමීටර් හත අටක් කැලෙන් යන්න වෙනවා’, නිහැඬියාව බිඳිමින් සම්පත් කීවේ ය.
 

පුරාවිද්‍යා වාඩිය
සම්පත් ගුරුසිංහ, ‘නීලගිරි සෑය’ පුරාවිද්‍යා කැණීම් භූමියේ ස්ථාන භාර නිලධාරියා ය. 2011 වසරේ ජූලි මාසයේ දී පොතුවිල්, ලාහුගල ඔස්සේ හැඩ ඔය නිම්නයට පැමිණි හෙතෙම, මේ වන පෙත් අරභයා බොහෝ දේ දනියි. ඒ දැනුම නිර්ලෝභීව අපට පහදයි.
 

‘කාටුව’ හරි ‘කටුව’ හරි කියන්නේ, කටු පඳුරු සහිත කැලෑව කියන එකයි. ඔය ගමන යන්න හරියට පාරක් තොටක් නෑ. වල් අලි, කුළු හරක් වගේ සත්තු ගිය අහරවල්, වල් ඌරෝ අල හිටවන්ඩ කොරටු හාරපු මඩ වලවල්, වැහි වතුර බැහැපු ආරවල් දිගේ තමයි යන්න වෙන්නේ, කැලේ පුරාම නටබුන් තියෙනවා. චෛත්‍ය ගොඩැලි, ආරාම සංකීර්ණ වගේ තැන්, සඳකඩ පහන්, මුරගල් බොහොමයක් දකින්න පුළුවන්’, ඔහු කියා ගෙන යයි.
 

අපි මහත් කුතුහලයෙන් යුතුව අසා සිටියෙමු. ඔහු කියන ඉතිහාස කතා බෙහෙවින් විචිත‍්‍රවත් ය.
 

අම්පාර දිස්ත‍්‍රික්කයෙහි පොතුවිල් නගරයට නුදුරින් වූ ‘ලාහුගල’, පෞරාණික ප‍්‍රදේශයකි. එය පිහිටියේ, මරගල කන්ද ඇතුළු මොණරාගල දිස්ත‍්‍රික්කයෙහි සාර වන පෙත්වලින් උපත ලබා, අරුගම්බේ කලපුවෙන් සමුදුර සිප ගන්නා ‘හැඩ ඔයේ’ පහළ නිම්නය දෙසිනි. ලාහුගල-කිතුලාන ජාතික වනෝද්‍යානයත්, ලාහුගල ම`ගුල් මහා විහාරයත්, මේ ඉසව්ව රටට ප‍්‍රකට කළ  අනෙකුත් ගාම්භීර අංගයෝ වෙති. නැගෙනහිර පළාතේ සුප‍්‍රකට ‘දීඝවාපී සෑයට’ පමණක් දෙවැනි ‘නීලගිරි සෑය’ පිහිටියේ ද ලාහුගලට නුදුරු මහ වන මැද ය. එය ලංකාවේ ඉතා පෞරාණික බෞද්ධ ආරාම සංකීර්ණයකි.
පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව, නීලගිරි සෑයේ කැණීම් වැඩ ඇරඹුවේ 2011 වසරේ ජූලි මාසයේ ය. එය පර්යේෂණ කැණීමකි. ඒ අතරතුර, කැණීම් නිලධාරීහු සෑයට නුදුරු නීලගිරි කන්ද ගවේෂණය කළහ. ඒ අසල පිහිටි ලෙන් ගුහා සංකීර්ණයක් මෙන්ම, වනයේ විශාල ප‍්‍රදේශයක විසිරී ඇති බෞද්ධ ආරාමික නටබුන් ද ගවේෂණය කළහ. ඉන් බොහොමයක් නටබුන්, ඊට පෙර මිනිස් ඇසට හසුවී නො තිබිණි. 


කැණීම්වලින් ද සිරිපතුල් ගල්, සධාතුක රන් කරඬු, පළිඟු කරඬු ආදිය ද හමු විය. නීලගිරි කන්දේ පෞරාණික ලෙන් ගුහා සංකීර්ණයෙන් ‘සීගිරි සිතුවම්වලට’ සමාන බිතු සිතුවම් සමූහයක් පවා සොයා ගැනුණි. එකල ඒ සියල්ල, පත්තර ලෝකයට  මහත් කුතුහලය දැනවී ය.
 

එහි ප‍්‍රතිඵලය වූයේ 2012 වසරේ අප‍්‍රියෙල් මාසයේ දී, නීලගිරි සෑය කැණීම් දැක බලා ගැනීමේ චාරිකාවක් සංවිධානය වීමයි. අපි එක් සති අන්තයක ‘නීලගිරි සෑය’ සොයා හැඩ ඔය නිම්නයට ගියෙමු.
ලාහුගලින් හැරී, කරවටක් වතුරේ බැස, කඹයක එල්ලී, හැඩ ඔය තරණයකර නීලගිරි සෑය පින් බිමට ද, එතැනින් මහ වන මැදින් නීලගිරි කන්දට ද ගිය ගමන, යම් තරමකට ත‍්‍රාසජනක එකක් විය. නීලගිරි සෑය කැණීම් භූමියෙහි ස්ථාන භාර නිලධාරී සම්පත් ගුරුසිංහ සහ පර්යේෂණ සහකාර පාලිත අත්තනායක යන මහත්වරු අපට හමු වූයේ එහි දී ය. නිදි වර්ජිතව ගෙවෙන මේ අලූයම් කතාබහ, අපේ ගමනේ මනරම් අත්දැකීමක් වූයේ ය. 


‘අපි ගමේ දෙතුන් දෙනෙකුටත් එන්ඩ කියලයි තියෙන්නේ. උදේ අටට විතර යමු’, පාලිත අත්තනායක මහතා කීවේ ය.
 

පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව එකල නීලගිරි සෑය කැණීම් ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කළේ, ජාතික උරුමයන් පිළිබඳ අමාත්‍යංශයේ මග පෙන්වීම අනුව ය. විෂය භාර අමාත්‍ය ආචාර්ය ජගත් බාලසූරිය මහතා ද, අමාත්‍යංශ ලේකම් කාන්ති විජේතුංග මහත්මිය ද, මේ සඳහා මහත් උනන්දුවක් දැක්වූවෝ ය. කැණීම් ව්‍යාපෘතිය ක‍්‍රියාත්මක වූයේ, පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් ආචාර්ය සෙනරත් දිසානායක මහතාගේ අධීක්ෂණය යටතේ ය. එවකට නියෝජ්‍ය පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා වූ ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා මහතා කැණීම මෙහෙය වීය. ව්‍යාපෘතිය කරට ගෙන සිටියේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ කැණීම් අංශයයි. ලංකාවේ ඉතිහාසය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, නීලගිරි කැණීම සුවිශේෂ ය. ඉන් ඉපැරණි රුහුණ යළි මතු වීම, ඊට හේතුවයි.
 

කොළඹින්-අලූයමින්
කොළඹ ‘ලක්බිම’ කන්තෝරුවෙන් අලූයමින් පිටත් වුව ද, මග දිගට වට වැස්ස අපේ ගමන් වේගය බාල කළේ ය. කෙසේ වෙතත්, සන්ධ්‍යා භාගය එළඹෙද්දී අප හැඩ ඔය නිම්නයට කැටුව යාමට අපේ මාතලී, ‘බණ්ඩාරට’ හැකි විණි. ලාහුගල කුඹුරුවලට හැඩ ඔයේ දියවර බෙදන ඇලක, අබලන් බෝක්කුවකින් අසීරුවෙන් එතෙර වුව ද, ගමනේ මුල් අදියර හැඩ ඔය ඉවුරෙන් හමාර කිරීමට අපට සිදු විය. බණ්ඩාර වෑන් රථය උස් බිමක ගාල් කළේ ය. දෙගොඩ තලා යන හැඩ ඔය, දැන් අප ඉදිරියේ ය. එය ගලා බසින්නේ ඇත්තටම සැඩ පරුෂ ලීලාවෙනි. ගඟෙන් මෙගොඩ, ලාහුගල ගම්මානයයි. එගොඩ, ලාහුගල මහ වනපෙතයි. වසර දහස් ගණනක් පුරාවට පොළොවෙහි නිදන, බොදු බැතියෙන් ඇළලූණු දියුණු ශිෂ්ඨාචාරයක නටබුන්, මහ වනය සහ වන සතුන්  මිස, එහි කිසිදු මිනිස් වාසයක් නැත්තේ ය. කැණීම් නිලධාරීන් විසින් ගඟට බසින තැන, දෙපස ඇති කුඹුක් ගස් දෙකක දිගු කඹයක් ගැට ගසා තිබේ. ගඟෙන් එතෙර විය යුත්තේ එහි එල්ලී ගෙන ය. ගඟ දෙස බැලීම වුව ද, සිතට තිගැස්මක් ඇති කරයි!

මේ අතර, කිසියම් තරුණයෙක් කඹයේ එල්ලී ගඟ තරණය කරමින් මෙගොඩට පැමිණියේ ය.
 

‘මහත්තයල ද ‘ලක්බිම’ පත්තරෙන් ආවේ?’ ඔහු ඇසී ය.
අපි ‘ඔව්’ කීවෙමු.
 

‘මම වසන්ත. පුරාවිද්‍යා වාඩියෙන් ආවෙ මහත්තයලා එක්ක යන්න. ගඟේ අනෙක් පැත්ත පපුවට විතර ගැඹුරුයි. ඒත් කඹේ අල්ල ගෙන යන්න පුළුවන්’, ඔහු කීය.
 ඉක්බිති තවත් දෙදෙනෙක් එගොඩින් පැමිණියහ. ඔවුන්ගේ පිහිටෙන් අපි එතෙර වීමු. (වර්තමානයේ මෙම ස්ථානයෙහි කුඩා පාලමක් ඉදිකර තිබේ. එබැවින් දැන් ගඟේ බසින්නට  ඕනෑ නැත.)
 

නීලගිරි කැණීම් කණ්ඩායම ලැගුම් ගෙන සිටින වාඩිය පිහිටා ඇත්තේ එතැන ගඟ ඉවුරේ ය. එතැන සිට නීලගිරිසෑය කැණීම් භූමියට, ගුරු පාරක් ඔස්සේ කිලෝමීටර් හතරක් පමණ වනය මැදින් යා යුතු ය. අපි පුරා විද්‍යා වාඩියට ගියෙමු. සම්පත්ලා, පාලිතලා ඇතුළු පිරිස අප මහත් සෙනෙහසින් පිළි ගත්හ. ‘අපේ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් නිමල් පෙරේරා සර්රුත් අද රෑට මෙහේ එනවා’, ඔවුහු අලූත් ආරංචියක් ද දුන්හ. පුරාවිද්‍යා වාඩිය, ටකරන් ගසා, බූරු ඇඳන් දමා කදිමට සකස්කර තිබිණි. ඔවුන් එය ඉදිකර තිබුණේ වනයේ එකම ගසක්වත් කපා දමන්නේ නැතිව ය.
 

රුහුණේ ඉතිහාස පුවත
‘රුහුණ’ හෙවත් ඉපැරණි මාගම රාජධානියේ කතාව විචිත‍්‍රවත් ඉතිහාස පුවතකි. මහාවංශය ඇතුළු ලිිඛිත මූලාශ‍්‍රවල සඳහන් වන අන්දමට, එය ඇරඹෙන්නේ රාජකීය කුමන්ත‍්‍රණයක ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙසිනි.
 

එකල, අනුරාධපුරයේ පාලකයා දේවානම්පියතිස්ස (ක‍්‍රි. පූ. 307) රජ්ජුරුවෝ ය. ඔහුගේ බාල සොහොයුරු වූ ‘මහානාග කුමාරයා’ යුව රජු  ය. එනම් දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ ඇවෑමෙන් රටේ රජකම හිමි වන්නේ ඔහුට ය. කෙසේ වෙතත් දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ විසවුන්ගේ කැමැත්ත අනෙකකි. ඇය උත්සාහ කරන්නේ,, ඊළඟට රටේ රජකම තම පුතණුවනට පැවරීමට ය. ‘මහානාග කුමාරයා’ එයට බාධාවකි. එබැවින් ඇය කළේ ඔහු මරා දමන්නට සැලසුම් කිරීමයි. එය මහානාග කුමාරයාට සැලවිණි. ඉක්බිති ඔහු හොර රහසේම රුහුණට පලා යන්නේ ය. එහි දී ඔහු ‘රෝහණ රාජ්‍යය’ බිහි කරන අතර, ‘මාගම් නුවර’ හෙවත් ‘මහාගාමය’ අගනුවර බවට පත්කර ගනිමින් රජකම් කරන්නේ ය. මෙය සිදු වන්නේ අදින් වසර 2300කට පමණ ඉහත ක‍්‍රි. පූ. 03 වැනි සියවසේ දී ය. මහානාග කුමරුන් පැමිණෙන විටත් රුහුණේ ‘දස බෑ රජවරුන්’ සහ ‘ක්ෂත‍්‍රිය පෙළපත්’ දෙකක් විසූ බව මහාවංශය කියයි.
 

කැණීම් කෙරුණු හැටි
මහානාග කුමරුන් ඇරඹූ රෝහණයේ අක්මුල් සොයා, හැඩ ඔය නිම්නයට ගිය මුල්ම පර්යේෂකයා, ඒ. එම්. හෝකාර්ට් මහතා ය. ඔහු බි‍්‍රතාන්‍ය පාලකයන් යටතේ, අපේ රටේ දෙවැනි පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා වශයෙන් කටයුතු කරද්දී හැඩ ඔය නිම්න ප‍්‍රදේශයේ ගවේෂණවල යෙදුණි. ඉක්බිති, 1965 සහ 1981 යන වර්ෂවල පුරාවිද්‍යා චක‍්‍රවර්ති එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියෝ හැඩ ඔය නිම්නයට වැඩමකර, නීලගිරි සෑය සහ නීලගිරි කන්දේ නටබුන් ගවේෂණය කළහ. ඊට පසුව පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ඇරයුම පරිදි, පුරාවිද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ආයතනයේ, මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව මහතා නීලගිරි ඉසව්වේ නටබුන් ගවේෂණය කළේ ය. ඔවුන්ගේ පා සටහන් අනුව යමින් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව නීලගිරි සෑය කැණීම් ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කරන්නේ, 2011 වසරේ ජූලි මස 07 වැනිදා ය.

පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් ආචාර්ය සෙනරත් දිසානායක මහතා නීලගිරි කැණීම් ව්‍යාපෘතියෙහි අරමුණු පැහැදිලි කරන්නේ මෙසේ ය.
‘වසර තිහක යුද්ධය නිසා රටේ උතුරු-නැගෙනහිර ප‍්‍රදේශවල පුරාවිද්‍යා ස්ථාන නිසි පරිදි සංරක්ෂණය කරන්න නො හැකි වුණා. ඉතින් යුද්ධය අවසන් වුණාට පස්සේ, ඒ ප‍්‍රදේශවල ඇති පුරා විද්‍යා ස්ථාන හඳුනා ගෙන, ලේඛනගත කරලා ‘ගැසට් කරන්න’ අපි තීරණය කළා. ‘නීලගිරි සෑය’, රුවන්වැලි සෑය, දීඝවාපිය වාගෙ වන්දනීය ස්මාරකයක්. ඒක සංරක්ෂණය කළ යුතුයි. ඊට පෙර එහි මුල් සැලැස්ම, පසු ප‍්‍රතිසංස්කරණ අවධි සහ අවසාන ප‍්‍රතිසංස්කරණ අවධිය නිසි නිවැරදිව හඳුනා ගත යුතුයි. ඒ සඳහා තමයි අපි මේ පර්යේෂණ කැණීම කරන්නේ. ඒ සමගම අපි මේ වනාන්තර ඉසව්ව විධිමත් ලෙෂ ගවේෂණය කරනවා. එයින් හමුවන පෞරාණික ස්ථාන ලේඛණගත කරනවා. මේ සියල්ල වෙහෙර-විහාර, ලෙන් ගුහා, වැව්, ජනාවාස, සෙල් ලිපි, ගොඩනැගිලි අවශේෂ විය හැකියි. අවසානයේ නීලගිරි සෑය ආශ‍්‍රිත භූමිය, ‘බෞද්ධ විහාරාරාම සංකීර්ණයක්’ හැටියට ගැසට් කරලා නීතිගත කරනවා’
(මතු සම්බන්ධයි)
(ඡායාරූප ලක්බිම පුවත්පත අනුග‍්‍රහයෙනි.)
2016/04/06.


Wednesday, April 6, 2016

හැඩ ඔය නිම්නයෙන් මතුවන රුහුණු-මාගම් ලකුණ

හැඩ ඔය නිම්නයෙන් මතුවන
රුහුණු-මාගම් ලකුණ

 
 
කැණීම් කළ දිනවල නීලගිරි සෑයේ දර්ශනයක්

පූර්විකාව
 
(ක්‍රිෂ්ණ විජේබණ්ඩාර)
(ඡායාරූප-ප්‍රෑන්ක් ද සොයිසා)
පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව, 2011 වසරේ ජූලි මාසයේ දී අම්පාරේ ලාහුගල, ‘නීලගිරි සෑය’ සංරක්ෂණය කිරීමේ ව්‍යාපෘතියක් ආරම්භ කළේ ය. එහි දී මුලින්ම කෙරුණේ, සෑයෙහි ‘පර්යේෂණ කැණීම්’ මාලාවකි. එය එදා-මෙදා තුර ලංකාවේ කෙරුණු විශාලතම පර්යේෂණ කැණීමක් ද විය.
ජනප‍්‍රිය ව්‍යවහාරයේ ‘නීලගිරි සෑය’ නමින් හැඳින්වෙන ‘නීලගිරි ස්තූපය’ (දාගැබ) පිහිටා ඇත්තේ, නැගෙනහිර පළාතේ, අම්පාර දිස්ත‍්‍රික්කයට අයත් පොතුවිල් ප‍්‍රදේශයේ, ‘ලාහුගල වනජීවී අභය භූමිය’ තුළ ය. එය හැඩ ඔයෙන් එපිට පිහිටි භූමියකි.
 
නීලගිරිය දාගැබ සහිත පුරාවිද්‍යා භූමිය, පිළිම ගෙයක් ඇතුළු පූජනීය ස්මාරකවලින් සමන්විත බෞද්ධ විහාරාරාම සංකීර්ණයකි. දාගැබට උතුරු දෙසින් පැරණි විහාරාරාම සංකීර්ණයක නටබුන් රාශියකි. සෙල් ලිපි, කටාරම් සහිත ගල් ලෙන් මෙන්ම නීලගිරි හෙළ ආශ‍්‍රිතව පිහිටි කටාරම් හා සිතුවම් සහිත ලෙන් ආදියෙන් එය සමන්විත වේ. එය ඓතිහාසික යුගයේ ඉතා විශාල ප‍්‍රදේශයක ව්‍යාප්තව පැවති විහාරාරාම සංකීර්ණයක් බව ඉන් පෙනී යයි.
 
අම්පාරේ සුප‍්‍රකට ‘දීඝවාපීය’ හැරුණු විට, නැගෙනහිර පළාතේ ඇති විශාලතම චෛත්‍යය ලෙස සැලකෙන්නේ ද ‘නීලගිරි සෑයයි’. එය ඉතා පෞරාණික බෞද්ධ ආරාම සංකීර්ණයක ඉදි කෙරුණු මහා දාගැබකි.
 
නීලගිරි සෑය පිහිටි ලාහුගල සහ පොතුවිල් ප‍්‍රදේශය බොහෝ කලක්ම පැවතියේ, මහජනතාව ගෙන් වසන් වෙමින් අතිශයින්ම හුදෙකලාවේ ය. විසි හය වසරක් පුරාවට (1983-2009) ඇදී ගිය එල්. ටී. ටී. ඊ. යුද්ධයට එම ප‍්‍රදේශ ද බිලිවී පැවතීම, ඊට හේතුවයි. ලාහුගල ආශ‍්‍රිතව පැවති මහා වනාන්තර පවා එකල ‘කොටි ත‍්‍රස්තවාදීන්ගේ’ අණසකට නතුව තිබුණේ ය. එබැවින් නීලගිරි පෞරාණික බෞද්ධ ආරාම සංකීර්ණයේ නටබුන් වනයෙහි සැඟව පැවතුණි.
 
දැන් ගෙවී යන්නේ 2016 වර්ෂයයි. නීලගිරි සෑයට යාම, දැනුදු දුෂ්කර කාරියකි. සියඹලාණ්ඩුව-පොතුවිල් ප‍්‍රධාන මාර්ගයේ, ලාහුගල දහයේ කණුවෙන් හැරී බොරළු පාරක් ඔස්සේ කිලෝමීටර් 03ක් පමණ ගමන් කළ විට සැඩ පරුෂ ‘හැඩ ඔය’ හමු වේ. එතැන ඇති කුඩා පාලමෙන් එතෙරවී, මහ වනය මැදින් තවත් කිලෝමීටර් 04ක් පමණ පා ගමනින් චාරිකා කළ විට නීලගිරි සෑයට යා හැකි ය. පුරාවිද්‍යා කැණීම් ආරම්භ වුණු 2011 ජූලි මාසයේ නම්, හැඩ ඔයෙන් එතෙර වීමට එතැන පාලමක් තිබුණේ නැත. ඔයෙන් එතෙර විය යුතුව තිබුණේ, බඩු පොදි ද කර ගසා ගෙන, දෙපස ගැට ගැසූ කඹ පොටක එල්ලෙමින් දියෙහි බැස යාමෙනි. ගමන දුෂ්කර වුව ද, වන මැද පිහිටි මේ දාගැබ මුල් වරට දකින  ඕනෑම කෙනෙකුට මහත් සැනසිලිදායක සිත් පහළ වනු ඇත්තේ ය. දාගැබ පිහිටි වනගත භූමි භාගය, එතරම්ම රමණීය දසුනක් වීම ඊට හේතුවයි.
 
හැඩ ඔය

දාගැබේ පර්යේෂණ කැණීම් ආරම්භ කිරීම නිමිත්තෙන් මාධ්‍යයට අදහස් දැක්වූ පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් ආචාර්ය සෙනරත් දිසානායක මහතා, මෙසේ සඳහන්කර තිබිණි.
 
‘මේක අනුරාධපුරේ රුවන්වැලි සෑය, අම්පාරේ දීඝවාපී සෑය වාගෙ වන්දනීය ජාතික ස්මාරකයක්. එය දැන් තැනින් තැන ගරා වැටිලා. ගස් කොලන් වැවිලා වල් බිහිවෙලයි තියෙන්නේ. අපි ඒක සංරක්ෂණය කළ යුතුයි. යුද්ධය නිසා පසුගිය කාලයේ අපට ඒවා හරි හැටිකර ගන්න බැරි වුණා. දැන් අපි උතුරු-නැගෙනහිර යුද්ධයට හසුවුණු ප‍්‍රදේශවල ඇති පුරාවිද්‍යා ස්ථාන ගවේෂණය කරලා, ලේඛණගත කරමින් යනවා. නීලගිරි සෑය සංරක්ෂණය කරන්නට යන්නෙත් ඒ අනුවයි. අපි වැඩ කරන්නේ ජාතික පුරාවිද්‍යා ප‍්‍රතිපත්තියට අනුවයි. අපි මුලින්ම නීලගිරි සෑයේ පර්යේෂණ කැණීම් කරලා එහි ඉදි කිරීම් පසුබිම අධ්‍යනය කරනවා. ඒ තොරතුරු අනුවයි, දාගැබ සංරක්ෂණය කරන්න සැලසුම හදන්නේ. මේක බොහොම පරිස්සමින් කළ යුතු වැඩක්’
 
දාගැබ් පිළිබඳ යටගියාව බෙහෙවින් විචිත‍්‍රවත් ය. එය අදින් වසර 2600කට පමණ ඉහත, බුදුරදුන්  ජීවමානව විසූ සමය තෙක් දිවෙයි. මුල් කාලයේ දී දාගැබ් තැන වුණේ, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශාරීරික අවශේෂයන් (ශාරීරික ධාතු) තැන්පත් කරන්නට ය. එය සොහොන් ගැබක් වශයෙන් භාවිත කිරීමකි. උන් වහන්සේගේ ධාතූන් මහත් පූජනීය වස්තූන් බව, බෞද්ධයන්ගේ ගෞරවණීය පිළි ගැනීමයි. එබැවින් බුදුරදුන්ගේ ශාරීරික අවශේෂ තැන්පත්කර තැනූ දාගැබ්, පූජනීය ස්මාරක බව පත් විය. දාගැබ, පාලි බසින් ‘ථූප’ වේ. ‘ථූප’, ජන වහරේ දී ‘ස්තූප’, ‘වෙහෙර’, ‘සෑය’ හෝ ‘චේතිය’ යනුවෙන් නම්වර ලබයි.
 
ලංකාවට දාගැබ් නිර්මාණ කලාව පැමිණෙන්නේ, දෙවැනිපෑතිස් රජු දවස (ක‍්‍රි. පූ. 250-210), බුදු සමයත් සමගිනි. මහාවංශයේ ස`දහන් වන අන්දමට, අපේ රටේ මුලින්ම දාගැබක් බඳවා ඇත්තේ ක‍්‍රිස්තු පූර්ව තුන් වැනි සියවසේ දී දෙවැනිපෑතිස් රජජුරුවන් විසිනි. එය අනුරාධපුරයේ ‘ථූපාරාමයයි’. එහෙත් ‘මහියංගණයේ මහා දාගැබ’ සහ ත‍්‍රිකුණාමලය දිසාවේ ‘ගිරිහඩු සෑය’, ඊට වඩා පැරණි ය. ඒවා ඉදිකර තිබෙනුයේ බුදුරදුන් ජීවමානව වැඩ සිටි කාලයේ ය.
 
පැරණි පොත-පතෙහි සඳහන් වන අන්දමට දාගැබ් හෙවත් ‘ස්තූප’ හත් වැදෑරුම් ය. එනම්,
x    ඝණ්ඨාකාර (ඝණ්ඨාවක හැඩය)
x    ඝඨාකාර (කල ගෙඩියක හැඩය)
x    බුබ්බුලාකාර (බුබුලක හැඩය)
x    ධාන්‍යාකාර (වී ගොඩක හැඩය)
x    පද්මාකාර (නෙළුමක හැඩය)
x    ආම්ලාකාකාර (නෙල්ලි ගෙඩියක හැඩය)
x    පලන්ද්වාකාර (සුදුලූණු ගෙඩියක හැඩය) වශයෙනි.

 
ලංකාවේ හැදූ මුල්ම ස්තූපයවූ අනුරාධපුරයේ ථූපාරාමය ‘ධාන්‍යාකාර’ හැඩයකි. පසු කාලීනව අපේ රටේ ඝන්ඨාකාරව ස්තූප ඉදි කෙරිණි. ඒ හැඩය ජනප‍්‍රිය විය. දාගැබ්වල ඇති මේ හැඩතල නිර්ණයකර ඇත්තේ, ඒවායෙහි  බඳෙහි (අණ්ඩයෙහි) ස්වභාවය අනුව ය. දාගැබක් යනු ඉතා ගැඹුරු පාදමක් මත කෙරෙන ඉදි කිරීමකි. එය එහි බර දැරීමට තරම් සවිමත් ලෙස තනනු ලැබේ. ඊළඟට, ‘පේසා වළලු’, ‘වේදි’ හෙවත් වැට, ‘අණ්ඩය’ හෙවත් බඳ (ගර්භය), ‘හතරැස් කොටුව’, ‘දේවතා කොටුව’, සහ ‘කොත් කැරැුල්ල’ (යූපය සහ ඡත‍්‍රය) ආදී වශයෙන් තවත් කොටස් කිහිපයක්ම එහි ඉදි කෙරේ. මෙයින් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශාරීරික ධාතු තැන්පත් කෙරෙන්නේ ස්තූපයෙහි ගර්භය හෙවත් අණ්ඩය තුළ ය. එබ`දු දාගැබක් බෞද්ධයන් අතර සැලකෙන්නේ ‘ජීවමාන බුදුන්’ වශයෙන් පූජනීය වෙමිනි.
මේ ආකාරයට තැනවුණු මහා දාගැබ් ගණනාවක්ම අපේ රටේ ඇත. ඉන් කිහිපයක් මෙසේ ය.
x    අනුරාධපුරයේ ‘රුවන්වැලි මහා සෑය’-(උස අඩි-350/විෂ්කම්භය අඩි-300)
x    අනුරාධපුරයේ ‘මිරිසවැටි දාගැබ’-(උස අඩි-192/විෂ්කම්භය අඩි-141)
x    අනුරාධපුරයේ ‘ජේතවන දාගැබ’-(උස අඩි-232/විෂ්කම්භය අඩි-367)
x    අනුරාධපුරයේ ‘අභයගිරි දාගැබ’-(උස අඩි-235/විෂ්කම්භය අඩි-310)
x    පොළොන්නරුවේ ‘දෙමළ මහා සෑය’-
x    පොළොන්නරුවේ ‘සෝමාවතිය’-
x    අම්පාරේ ‘දීඝවාපි දාගැබ’
x    තිස්සමහාරාමයේ ‘මහාරාම දාගැබ’-(උස මීටර්-55.8/විෂ්කම්භය මීටර්-165)
x    තිස්සමහාරාමයේ ‘සඳගිරි දාගැබ’
x    තිස්සමහාරාමයේ ‘යඨාල වෙහෙර’
 
ලාහුගල ‘නීලගිරි සෑය’ දාගැබේ ගරා වැටුණු උස ද අඩි 72කි. විෂ්කම්භය අඩි 628ක් පමණ වේ. එය මහා පරිමාණ ඉදි කිරීමකි.
 
රජවරුන්ගේ සමයෙහි තැනවුණු මහා දාගැබ් ප‍්‍රතිසංස්කරණය කිරීමත්,  ඒවා සංස්කරණය කිරීමත්, ලෙහෙසි-පහසු කටයුත්තක් නොවේ. දාගැබෙහි මුල් ස්වරූපය ඉතා පරිස්සමින් අධ්‍යනය කරමින් කළ යුතු දෙයකි. ප‍්‍රතිසංස්කරණය කරන්නට දැරූ උත්සාහයේ දී අපේ රටේ පැරණි දාගැබ් කිහිපයක්ම කඩා වැටුණි. ඇතැම් දාගැබ්, පිළිසකර වැඩ වැරදියට කෙරුණු නිසා කඩා වැටුණු බවට  රජයට ද චෝදනා නැගිණි. අනුරාධපුරයේ මිරිසවැටිය, අම්පාරේ දීඝවාපිය සහ තිස්සමහාරාමයේ සඳගිරි දාගැබ ද, මෙසේ කඩා වැටුණු ස්තූප අතර තිබිණි. තිස්සමහාරාමයේ මහාරාම දාගැබ ද ඉරිතලා ගිය අවස්ථාවක් දක්නට ලැබිණි. මේවා යළි ප‍්‍රතිසංස්කරණය කරන්නට මහත් පරිශ‍්‍රමයක් දරන්නට ද සිදු විය.
 
සම්පත් ගුරුසිංහ මහතා

පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ හිටපු නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්, ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා මහතා එවකට නීලගිරි සෑය පර්යේෂණ කැණීම් ව්‍යාපෘතිය භාර අධීක්ෂණ නිලධාරියා විය. එකල ඔහු කැණීම ගැන කරුණු දැක්වූයේ මේ අයුරිනි.
 
‘නීලගිරි සෑය බඳු මහා පරිමාණ බෞද්ධ ස්මාරක ඉදිකර තිබෙන්නේ, ඉපැරණි රජවරුන්ගේ කාලයේ දීයි. මුල් ඉදි කිරීමෙන් පස්සේ, ඊළඟට ආපු රජවරු මේ ස්තූප තවදුරටත් විශාල කරලා ගොඩ නගලා තියෙනවා. සමහර චෛත්‍ය කිහිප වතාවක්ම පිළිසකර කරලා තියෙනවා. වර්තමානයේ අප දකින බොහොමයක් දාගැබ් නිර්මාණය වෙලා තියෙන්නේ ඒ ආකාරයටයි. ඉතින් නීලගිරි සෑය හරි වෙනත් දාගැබක් හරි ප‍්‍රතිසංස්කරණ කරන්න, සංරක්ෂණය කරන්න කලින් පර්යේෂණ කැණීමක් කරන්න වෙනවා. එයින් දාගැබේ අවසන් ප‍්‍රතිසංස්කරණ අවධිය ගැන තොරතුරු හෙළිකර ගන්න  ඕනෑ. ඊට පස්සේ තමයි නිවැරදිව, විද්‍යානුකූලව ප‍්‍රතිසංස්කරණයක් කරන්න අවස්ථාව ලැබෙන්නේ’
 
නීලගිරි කැණීම් ව්‍යාපෘතිය මෙහෙය වූයේ එහි ස්ථාන භාර නිලධාරී සම්පත් ගුරුසිංහ, පර්යේෂණ සහකාර පාලිත අත්තනායක යන මහත්වරු විසිනි.
 
‘අපි මේ කැණීමෙන් දාගැබේ පාදම සහ මුල් පේසා වළලු ගැන සොයා බලනවා. පසුකාලීනව කළ ප‍්‍රතිසංස්කරණ ගැන සොයා බලනවා. දාගැබ ප‍්‍රතිසංස්කරණ සැලසුම හදන්නේ එයින් පසුවයි. මේකට පුරාවිද්‍යා, වාස්තු විද්‍යා සහ ඉංජිනේරු ආදී වශයෙන් අංශ ගණනාවක විද්වතුන් දායක වෙනවා’ ඔවුහු කීහ.
 
පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් නීලගිරි සෑයේ කැණීම් ආරම්භ කළේ, 2011 වසරේ ජූලි මාසයේ ය. මුල් අදියරේ දී ඔවුහු දාගැබේ මුල් පේසා වළලු කිහිපයක්ම මතුකර ගත්හ. සධාතුක රන් කරඬු ද, පළිඟු කරඬු සිය ගණනක් ද, ඔවුන්ට හමු විණි.
 
නීලගිරි සෑය ආශ‍්‍රිත සෙල් ලිපි සහ අනෙකුත් මූලාශ‍්‍රවලින් හෙළි වන අන්දමට, එය ඉපැරණි ‘උත්තර සීවලී පබ්බත විහාරයයි’. මේ භූමිය වර්ෂ 1928 දී මුලින්ම ගවේෂණයකර ඇත්තේ, හිටපු පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයෙකු වන බි‍්‍රතාන්‍ය ජාතික ඒ. එම්. හෝකාර්ට් මහතා ය. ඊළඟට 1965 සහ 1981 යන වර්ෂවල පුරාවිද්‍යා චක‍්‍රවර්ති එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් ද නීලගිරි සෑය සහ ඒ ආශ‍්‍රිත ලෙන් ගුහා ගවේෂණය කළහ. ඉන් පසුව 2011 වසරේ දී මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව මහතා ද නීලගිරි සෑය ආශ‍්‍රිත භූමිය ගවේෂණය කළේ ය.
 
කෙසේ වෙතත්, නීලගිරි සෑය බෞද්ධාරාමික සංකීර්ණය කොපමණ පැරණි දැයි තවම සොයා ගෙන නැත. එහෙත් එය භාතිකාභය තිස්ස (ක‍්‍රි. පූ. 01 වැනි සියවස) රජුගේ පාලන කාලයේ ද පැවතුණු බවට සාක්ෂි තිබේ. ඒ බව හෙළිව ඇත්තේ, ඔහුගේ බිසව වූ චූලසීවලී දේවිය විසින් නීලගිරි සෑයට (එකල ‘උත්තර සීවලී පබ්බත විහාරය’) කළ පූජාවක් ගැන සඳහන් සෙල් ලිපියකිනි. එය සෑයට සමීපයෙන් පිහිටා තිබේ.
 
නීලගිරි ගමන

ලියුම්කරු 2012 වර්ෂයේ අප‍්‍රියෙල් මාසයේ දී, අවස්ථා කිහිපයක්ම නීලගිරි සෑය ඉසව්වේ සංචාරය කළේ ය. ඒ, එකල ඔහු සේවය කළ ‘ලක්බිම’ දිනපතා පුවත්පතට විශේෂාංග සම්පාදනය කරනු පිණිස ය. සියලූ චාරිකාවල ඡායාරූප ශිල්පියා වූයේ ප‍්‍රෑන්ක් ද සොයිසා මහතා ය. එම ලිපි පෙළ 2012 වසරේ මැයි මාසයේ ‘ලක්බිමෙහි’ පළ විය.
 
යම් යම් කාලීන සංශෝධන ද සහිතව ‘නීලගිරි සංචාර ලිපි පෙළ’, මෙතැන් පටන් කොටස් වශයෙන් ‘වලස්පතිගේ අඩවියෙහි’ පළ වේ.
 
(මතු සම්බන්ධයි)
2016/03/10.